Cliché

1. In de boekdrukkunst: plaat waarop het negatieve beeld van iets is aangebracht, waardoor afdrukken kunnen worden gemaakt.

2. In het gewone taalgebruik: een gemeenplaats, platitude, dooddoener.

3. In de stilistiek: een door frequent gebruik versleten beeld, wending of idee. Zie ook topos. Bv. het schip van de woestijn i.p.v. kameel. De waardering ervan is miniem omdat het herhalend is, voorspelbaar, niet-origineel. Men spreekt anderzijds van ‘heightened cliché’ (versterkt of veredeld cliché) als het opzettelijk gebruikt wordt om een stilistisch effect te bereiken, bv. met een ironische bedoeling. Zo kunnen ook verstarde, geïdiomatiseerde uitdrukkingen uit de dagelijkse taal door een lichte wijziging in poëtische taal gehermetaforiseerd worden. In Paul Celans regel ‘ein Wort, das fortlebt vor den Fenstern’ wordt het cliché ‘zijn woorden leven voort’ nieuw leven ingeblazen door de aanvulling ‘voor de ramen’.

 

Literatuur: R. Amossy & E. Rosen, Les discours du cliché, 1982. A.C. Zijderveld, De tirannie van het cliché, 1982. G. Blaicher (red.), Erstarrtes Denken: Studien zu Klischee, Stereotyp und Vorurteil in englischsprachiger Literatur, 1987. W. Redfern, Clichés and Coinages, 1989. Clichés, themanummer Onze Taal, 1996.