(Fr. critique génétique, Eng. genetic criticism). Vorm van tekstanalyse en -kritiek die vanaf de jaren 70 van de vorige eeuw een zeer sterke opkomst heeft gekend en vandaag vooral in Frankrijk binnen deLiteratuur:studie een dominante positie bekleedt (cf. het Institut des Textes et Manuscrits modernes (ITEM) en het tijdschrift Genesis, Paris 1992- ). De ‘critique génétique’ bestudeert de ‘avant-texte’ van een werk en reconstrueert het schrijfproces op basis van de overgeleverde getuigen: het zgn. ‘genetisch dossier’ (tekstfragmenten, kladblaadjes, klad- en nethandschrift…). Object van studie vormen de paralipomena en de manuscripten in zover ze het zichtbare spoor zijn van het creatieve schrijfproces. De klemtoon ligt derhalve niet langer op het uiteindelijk resultaat, de gedrukte versie. Een genetische editie kan ofwel een ‘laag’ uit dit proces weergeven (bv. de ‘carnets’, notitieboekjes) ofwel het volledige scheppingsproces. De hypereditie is daartoe uiterst geschikt.
Het succes van de ‘critique génétique’ heeft veel te maken met de onvrede die in de loop der jaren was gegroeid met de structuralistische, zeer intern-formalistische leesmethode van de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw. Terwijl in de Angelsaksische wereld deze onvrede vooral de vorm aannam van een radicale contextualisering van deLiteratuur:studie enerzijds (zie bv. New Historicism*), en anderzijds een vernieuwde aandacht ontstond voor de verschillende versies van een werk (versioning theory), werd in Frankrijk gekozen voor een verbreding van het onderzoeksobject binnen de taal zelf (typisch voor Frankrijk is eveneens de sterk psychoanalytische inslag die heel wat genetische studies vertonen). Zie ook Teksteditie.
Literatuur: J. Bellemin-Noël, Le texte et l’avant-texte, 1972. G. Falconer e.a., Sur la génétique textuelle, 1990. A. Gresillon, éléments de critique génétique: lire les manuscrits modernes, 1994. J. Muyres, ‘Bedenkingen bij de ontstaansgeschiedenis van literaire teksten’ in Spiegel der letteren, 1996, pp. 295-320. P.-M. de Biasi e.a., Pourquoi la critique génétique? Méthodes, theories, 1998. H. Zeller & G. Martens, Textgenetische Edition, 1998. L. Hay, La littérature des écrivains: questions de critique génétique, 2002. J. Deppman (red.), Genetic Criticism: texts and avant-textes, 2004.