Roman die zijn verhaalstof put uit historische gebeurtenissen en/of personages, meestal met de bedoeling (de sfeer van) een bepaalde periode uit het verleden voor de lezer op te roepen. Op basis van de verhouding tussen feit en fictie kan men verschillende niveaus van historiciteit onderscheiden: (a) de auteur verwerkt vaststaande gegevens; (b) de auteur interpreteert historisch feitenmateriaal; (c) de auteur roept in zijn verbeelding het verleden op zonder directe aanknopingspunten met de bekende historische feiten. De historische roman kende een bloeiperiode in de romantiek. De schepper van deze verhaalsoort was Walter Scott met zijn Waverley Novels (1814-1819). In geheel Europa werd de historische roman met succes overgenomen, o.a. door Vigny (Cinq Mars, 1826) en Hugo (Notre-Dame de Paris, 1831) en later o.m. door Flaubert (Salammbô, 1862), Tolstoj (Oorlog en Vrede, 1869) en Sienkiewicz (Quo Vadis, 1896). Voor Italië vermelden we Manzoni, I promessi sposi (1827-40); voor de Nederlandse letterkunde: Bosboom-Toussaint, Het huis Lauernesse (1840) en H. Conscience, De Leeuw van Vlaanderen (1838). De laatste decennia bestaat er weer veel belangstelling voor romans die zich afspelen in het verleden. Bekende voorbeelden zijn M. Yourcenars L’oeuvre au noir (1968), U. Eco’s Il nome della rosa (1980), Das Parfum van P. Süskind en bij ons een aantal romans van Hella Haasse (bv. Heren van de thee, 1992), Thomas Rosenboom (bv. gewassen vlees) en Arthur Japin (Een schitterend gebrek, 2003), waarin de grenzen tussen fictie en historie worden afgetast.
Literatuur: G. Lukács, Der historische Roman, 1955. W. Drop, Verbeelding en Historie. Verschijningsvormen van de Nederlandse historische roman in de 19e eeuw, 1958. A. Blok e.a. (red.), De historische roman, 1988. L. Wesseling, History as a Prophet. Postmodernist Innovations of the Historical Novel, 1991. S. Heirbrant, Componenten en compositie van de historische roman, 1995. C. Bernard, Le passé recomposé. Le roman historique français au XIXe s., 1996. J.R. van der Wiel, De Geschiedenis in balkostuum. De historische roman in de Nederlandse kritiek (1808-1874), 1999. J.-P. Coutenier, Verbeeld u: illustraties in de Vlaamse historische roman van de negentiende eeuw, 2003.