(Gr. hyper-bainein = stappen over; Lat. synoniem disjunctio = ont-binding, scheiding). Retorische figuur, vooral in (antieke) poëzie aangewend, die erin bestaat twee bij elkaar horende woorden (meestal substantief en adjectief) van elkaar te scheiden door de inlassing van één of meer woorden. Soms gebeurt dit om louter metrische redenen (metrisch hyperbaton), soms ook om aan het eerste lid of aan beide leden meer nadruk te geven. Indien door het hyperbaton een adjectief dat rijk is aan inhoud, nog meer reliëf krijgt, spreekt men van een schilderend hyperbaton. Soms verschijnen eerst twee adjectieven en pas daarna de twee substantieven waarbij ze horen. Dit noemt men gekruist hyberbaton. Zie ook tmesis.
Bv. (a) (b) (A) (B) … et ante
impia quam caesis gens est epulata iuvencis
aureus hanc vitam in terris Saturnus agebat
(Voordat een generatie van ontaarden haar (stier)kalveren slachtte om het vlees te eten, leidde Saturnus dit bestaan op aarde ten tijde van de gouden eeuw) (Vergilius, Georgica II, 536-38)
Literatuur:T. Cohen, Hyperbaton: essays in dialogue and the materiality of inscription: Plato, Bakhtin, Melville, 1989. A.M. Devine & L.D. Stephens, Discontinuous Syntax: hyperbaton in Greek, 2000.