(Dts. Entwicklungsroman). Benaming voor een romanvorm waarin gewoonlijk via psychologische analyse de innerlijke en geleidelijke groei van een personage verhaald wordt, tot een evenwicht, een soort ideale levenshouding is bereikt. Ligt hierbij de nadruk op de opvoeding van de held, dan spreekt men wel eens van Erziehungsroman (bv. J.J. Rousseau, Emile, 1762). Wordt de aandacht van de lezer daarentegen vooral gevestigd op de vorming (Dts. Bildung) van de hoofdfiguur door zijn omgeving (breed-culturele context zowel als persoonlijke ervaringen met familie, vrienden e.d.), dan is de benaming Bildungsroman gebruikelijk. In het Duits wordt daarnaast nog de benaming Künstlerroman gebruikt m.b.t. de evolutie van een artistieke persoonlijkheid (bv. G. Keller, Der grüne Heinrich, 1854). De grenzen tussen de verschillende types zijn echter vaag.
Ontwikkelingsromans representeren vaak het ideale levensbeeld van de auteur; autobiografische elementen zijn dan ook niet zeldzaam. Formeel treft men dikwijls de ik-vorm aan. Het genre kende vooral in het Duitse taalgebied een groot succes, mede onder de invloed van Goethes Wilhelm Meisters Lehrjahre (1796), dat de Duitse romanschrijvers tot in de twintigste eeuw heeft geïnspireerd (bv. Hesse, Das Glasperlenspiel, 1943). Buiten het Duitse taalgebied kunnen werken vermeld worden als David Copperfield (1850) van Ch. Dickens, Jean Christophe (1912) van R. Rolland, de Anton Wachter-romans (1949) van S. Vestdijk en Cat’s Eye (1988) van Margaret Atwood.
Literatuur: Ph.B. Linker, The Search for the Self: a study of the apprenticeship novel in England, France and Germany, 1975. M. Swales, The German Bildungsroman from Wieland to Hesse, 1978. F. Moretti, The Way of the World: the Bildungsroman in European culture, 1987. N. Demorand & G. Gengembre, Premières leçons sur le roman d’apprentissage, 1995. F. Bancaud-Maënen, Le roman de formation au XVIIIe siècle en Europe, 1998. G. Castle, Reading the Modernist Bildungsroman, 2006. A. Swinnen, Het slot ontvlucht: de vrouwelijke Bildungsroman in de Nederlandse literatuur, 2006.