(Dts. Übersetzungswissenschaft; Eng. translation studies; Fr. traductologie). Vrij jonge, interdisciplinair georiënteerde onderzoekstak die de systematische studie beoogt van allerlei vertaalfenomenen, gaande van het tolken, ondertitelen, computervertaling, enz. tot de (literaire) vertaling .
Het vertaalonderzoek kan overwegend descriptief of theoretisch zijn. De beschrijvende vertaalstudie wordt verder opgedeeld in 1. een productgerichte studie (de beschrijving van individuele of reeksen vertalingen); 2. een functiegerichte studie (de beschrijving van functies van vertalingen in de ontvangende socioculturele situatie: welke teksten worden vertaald? welke invloed hebben vertalingen? …); en 3. een procesgerichte studie (de beschrijving van het vertaalproces zelf: wat gebeurt er precies wanneer iemand vertaalt?). Theoretische vertaalstudie van haar kant (ook vertaaltheorie genoemd) gebruikt de resultaten van het descriptief onderzoek en stelt modellen op om de (geconstateerde) fenomenen uit te leggen of zelfs te voorspellen.
In de vertaalkritiek (analyse, interpretatie en evaluatie van vertalingen) wordt vaak gebruikgemaakt van het begrip equivalentie. Vanuit een descriptief standpunt is het echter onaanvaardbaar a priori criteria op te leggen, m.a.w. één omlijnde equivalentierelatie voor een te vertalen origineel te postuleren (bv. ‘een gedicht in versvorm moet als dusdanig, d.w.z. met behoud van rijm en metrum, worden vertaald’). Een beschrijvende, niet-normatieve vertaalkritiek richt zich veeleer op historisch bepaalde types van equivalentierelaties die binnen het doelsysteem als ‘vertalingen’ worden beschouwd (de-factorelatie). Voor een systemische benadering van literatuur (zie polysysteem(theorie)) is de studie van vertalingen overigens een uitgelezen onderzoeksterrein, omdat vertalingen, als metateksten (sien metatekst) , inzicht kunnen verschaffen in de interferentie van normen en modellen van verschillende literaire systemen en subsystemen (relaties vertaalde literatuur/nationale literatuur; import/export, enz.).
De studie van literaire vertalingen vormt uiteraard slechts een deeldomein binnen het geheel van de vertaalwetenschap. Een aantal richtingen binnen deze discipline blijken trouwens moeilijk verenigbaar met de zonet voorgestelde benadering, die vooral gericht is op de beschrijving en verklaring van de ‘feiten’ i.v.m. vertaling (verg. literair feit ). Dat heeft o.m. te maken met de voorgeschiedenis van de vertaalwetenschap, die zich als onderzoeks- en onderwijsdiscipline pas na WO II zou gaan ontwikkelen, en dat in hoge mate vanuit de groeiende behoefte aan meer, en beter geschoolde, vertalers en tolken (toenemende internationalisering van het economisch, politiek en cultureel leven). Deze omstandigheid verklaart het normatieve, ‘toegepaste’, praktijk-georiënteerde karakter van heel wat recente theorieën, zelfs van de meest verfijnde: bij velen leeft de idee dat de discipline een direct ‘nut’ moet hebben door voor elk type vertaalsituatie de ‘ideale’ equivalentierelatie of vertaalstrategie te bepalen en te propageren. Anderzijds wordt de mogelijkheid van een scheiding tussen ‘zuiver’ en ‘toegepast’ vertaalonderzoek door een aantal recente ontwikkelingen in twijfel getrokken: deconstructionistisch geïnspireerde theoretici voeren aan dat zij illusoir is, terwijl feministisch en postkoloniaal geïnspireerde onderzoekers betogen dat een ideologisch engagement even noodzakelijk als onvermijdelijk is.
Literatuur: R. van den Broeck & A. Lefevere, Uitnodiging tot de vertaalwetenschap, 19842. J.S Holmes, Translated! Papers on literary translation and translation studies, 1988. Target, International Journal of Translation Studies (1989-). D. Delabastita & Th. Hermans (red.), Vertalen Historisch Bezien. Tekst, metatekst, theorie, 1995. H. Bloemen e.a. (red.), Letterlijkheid/Woordelijkheid, 1995. G. Toury, Descriptive Translation Studies and Beyond, 1995. M. Baker (red.), Routledge Encyclopedia of Translation Studies, 1998. H. Kittel e.a. (red.), Übersetzung – Translation – Traduction. An international encyclopedia of translation studies, vol. 1, 2005. T. Naaikens e.a., Denken over vertalen. Tekstboek vertaalwetenschap, 2006. J. Lambert, Functional Approaches to Culture and Translation (red. D. Delabastita e.a.), 2006. M. Snell-Hornby, The Turns of Translation Studies. New paradigms or shifting viewpoints, 2006. Y. Gambier & L. van Doorslaer (red.), Translation Studies Bibliography, 2006- (www.benjamins.com/online).