(Hersien Januarie 2018)
Die conceptismo is ‘n literêre styl van die Spaanse en Portugese prosa wat in die laat 16de eeu begin en deur die hele 17de eeu (dus gedurende die Barok) in die Spaanse prosa en poësie voorgekom het. Kenmerkende eienskappe van die styl is vernuftige woordspelings, die weglating van dele van sinne, onverwagte kort teenstellings, vergelykings, vergesogte metafore en toespelings. Kortom: hulle prosa en poësie is esoteries van aard.
Die belangrikste eksponente van die conceptismo was Quevedo en die Jesuïetefilosoof Baltasar Gracián y Morales. Quevedo se bekendste werk is Sueños (1627; Drome). Soortgelyke conceptismo-kenmerke kom voor in sy satiriese pikareske roman La vida del buscón llamado don Pablos (1626; Die lewe van die swendelaar don Pablos). Grácian het ‘n handleiding, getitel Aqudeza y arte de ingenio (Subtiliteit en die kuns van genialiteit, 1642, 1648), vir die conceptismo geskryf waarin hy uiteengesit het hoe ‘n mens die conceptismo-kuns moet skryf en verstaan.
Die kleurryke Francisco Gómez de Quevedo y Villegas was die leier van die conceptismo; Qeuvedo het ‘n gevarieerde en omvangryke oeuvre geskryf, maar hy was hoofsaaklik ‘n digter. Conceptismo staan teenoor die Culteranismo – Quevedo het ook sterk te velde getrek teen die culteranismo. Dit kom ook tot uiting in ‘n aantal satires wat hy op die culteranismo tussen 1626 en 1635 geskryf het. Quevedo was ‘n taalvirtuoos; hy en sy aanhangers was gekant teen enige onduidelike toespelings, argaïese en duister taalgebruik en enige vorm van hermetisisme. Tog is die “conceptiste” ook daaraan skuldig dat hulle eie werk soms duister is vanweë die weglating van dele van sinne, die kort vergelykings en allerlei toespelings. Ten spyte daarvan dat hulle gebruik gemaak het van baie metafore, vergelykings en vernuftige woordspelings, was hulle van mening dat die taalgebruik duidelik en idiomaties korrek moes wees.
Die eerste tersine van Quevedo se sonnet “¡Ah de la vida!” word beskou as die uitdrukking van die conceptismo-idees op sy hoogtepunt:
Ayer se fue, mañana no ha llegado,
Hoy se está yendo sin parar un punto;
Soy un fue, y un será y un es cansado
‘n Vrye vertaling lui soos volg:
Gister is verby, môre het nog nie aangebreek nie/vandag glip verby sonder om enigsins te stop;/Ek is ‘n was en ‘n sal wees en ‘n moeg is.
Sueños is deur Barber van de Pol in Nederlands vertaal as Dromen (Ambo/Anthos, 1992). El Buscon is ook vertaal as De zwendelaar (Kemper, 2004). Een van die muurgedigte in Leiden is deur Quevedo.
Literatuur
Bleiberg, G. 1994. Dictionary of the Literature of the Iberian Peninsula. Westport, Connecticut: Greenwood Publishing Group.
Collard, A. 1967. Nueva Poesia: conceptismo, culteranismo en la critica espanola. Massachusetts: Waltham.
Garcia Berrio, A. 1968. Españia e Italia ante el conceptismo. Madrid: Consejo Superior de Investigaciones Cientificas.
Valle-Killeen, S. 1984. La ideologia del conceptismo: Origenes Circulo. Revista de Cultura, 13.
Chevalier, M. 1988. Conceptisme, culteranisme, agudeza. Dix-Septieme Siècle, 160.
Anna-Marie le Roux