(Gr. exotikos = buitenlands). Algemeen: voorkeur voor het vreemde, het verre; cultus van het uitheemse. In literaire teksten worden vaak om hun vreemde aantrekkingskracht exotische objecten, taferelen of figuren beschreven die het geheel een vleugje rêverie of sensualiteit moeten verlenen. Het exotisme kan door een auteur bewust worden ingebouwd in zijn tekst (motieven, decor, rekwisieten, globale conceptie) of gewoon het gevolg zijn van de afstand in culturele ruimte tussen auteur en lezers.
De exploratie van vreemde culturen en het koesteren van exotische gegevens werd in deLiteratuur: voornamelijk geïntroduceerd door reisverhalen* en reisbeschrijvingen en door avonturenromans (sien Avonturenroman). Vooral in de romantiek (Gothic novel, Historische roman, enz.) en het symbolisme, waar het verlangen naar het andere centraal stond, werd exotisme een belangrijk code-element, getuige bv. het oriëntalisme in de Franse (bv. V. Hugo in Les Orientales, 1829 en Th. Gautier, España, 1845) en DuitseLiteratuur: in de negentiende eeuw. Ook het mediterrane gebied is voor de Noord-Europese literator een geprefereerd oord voor setting en beschrijving (Byron, Mérimée). De fantasieën over onbewoonde Stille-Zuidzee-eilanden (Defoe, Ballantyne) en het verheerlijken van ‘le bon sauvage’ (Rousseau, Bernardin de Saint-Pierre) kaderen in deze hang naar het exotische. Het creëren van artificiële paradijzen inLiteratuur: (Baudelaire, De Quincey), vaak met behulp van bewustzijnsverruimende middelen, en het teruggrijpen naar bepaalde periodes uit het verleden (Scott) kan men ook als een vorm van exotisme beschouwen. De waardering bij ons van derdewereldliteratuur is zeker voor een deel te verklaren door het exotisme dat deze teksten voor ons westerlingen bezitten. Zie ook postkoloniale* theorie.
Literatuur: P. Jourda, L’exotisme dans la littérature française depuis Chateaubriand, 2 vols., 1938-1956. P. Pelckmans (red.), Exotisme. Een droom van afstand, 1991 (ALW-cahier 11). Identities, themanummer Critical Inquiry, 1992. A. Buisine, L’orient voilé, 1993. J.-M. Moura, La littérature des lointains. Histoire de l’exotisme européen au XXe siècle, 1998.